Ο πολιτικός ανήρ

Ο κατά Θουκυδίδην, λοιπόν, πολιτικός ανήρ πρέπει ‘γνώναι τα δέοντα και ερμηνεύσαι ταύτα, φιλόπολίς τε είναι και χρημάτων κρείσσων’, δηλαδή πρέπει να γνωρίζει τι πρέπει να γίνει, να έχει στην κάθε στιγμή τη σωστές σκέψεις για τις σωστές πράξεις, ιδιαίτερα τις σωστές πράξεις, να μπορεί τις σκέψεις του να τις μεταδώσει στους άλλους, να πείθει γι΄ αυτές, να αγαπά την πατρίδα του και να είναι ανώτερος χρημάτων. Πρέπει ένας πολιτικός να έχει όλες αυτές τις ιδιότητες, γιατί αν γνωρίζει τα δέοντα αλλά δεν μπορεί να τα μεταδώσει, να πείσει γι΄ αυτά ώστε να γίνουν οι σωστές πράξεις, είναι σαν να μην τα γνωρίζει. Κι αν και τα γνωρίζει και τα μεταδίδει, αλλά δεν αγαπά τον τόπο του, τότε δεν ωφελεί σε τίποτε η γνώση του. Κι αν και τα γνωρίζει και πείθει και αγαπά την πόλη του, αλλά νικιέται από το χρήμα, πάλι είναι άχρηστος, γιατί γι ένα πράγμα και μόνο, το χρήμα, το προσωπικό του συμφέρον, θα πουλήσει τα πάντα. (Αυτό το τελευταίο δείχνει πως και στα παλιά τα χρόνια και σε ‘χρυσούς αιώνες’, υπήρχαν πολιτικοί που δεν ήταν κρείσσονες χρημάτων. Όμως τότε δεν έμεναν ατιμώρητοι. Ακόμα κι ο μεγάλος Θεμιστοκλής, που συνετέλεσε στο μεγαλείο της Αθήνας όσο κανείς άλλος πολιτικός ανήρ, ανάμεσα στις κατηγορίες για τις οποίες οδηγήθηκε στην εξορία ήταν και αυτή της φιλοχρηματίας).

Το να γνωρίζει κανείς τα δέοντα για κάθε στιγμή, είναι θέμα βαθιάς μελέτης, γνώσης της ιστορίας και του παρόντος. Αλλά και το ερμηνεύσαι ταύτα, είναι και πάλι θέμα παιδείας και επίμονης άσκησης του νου. Άλλωστε και όλη η πολιτική τέχνη είναι θέμα παιδείας, μάθησης και άσκησης, όπως διακήρυξε ένας άλλος αρχαίος πολιτικός φιλόσοφος, ο Πλάτωνας στον Πρωταγόρα του. Και μέγιστον πολιτικό μάθημα, ίσως το μέγιστον, είναι ο Θουκυδίδης, τον οποίον ο μεγαλύτερος έλληνας πολιτικός των νωτέρων χρόνων, ο Ελευθέριος Βενιζέλος, όχι μόνο διάβαζε από το πρωτότυπο αλλά και τον μετέφρασε.
Με αυτά τα χαρακτηριστικά του πολιτικού ανδρός, το γνώναι τα δέοντα και ερμηνέυειν ταύτα, αρχίζει κι ο Αισχύλος τους Επτά επί Θήβας του. Στον πρώτο κιόλας στίχο, φωνάζει ο Αισχύλος δια στόματος του Ετεοκλή: Ο πολιτικός ηγέτης χρή λέγειν τα καίρια, δηλαδή να λέγει τον κατάλληλο λόγο στην κρίσιμη στιγμή.
Θυμήθηκα πολλές φορές τούτα τα λόγια του Θουκυδίδη και του Αισχύλου, όταν παρακολουθούσα όλους εκείνους που ζητούσαν τελευταίως την ψήφο μας. Κι πολύ περισσότερο τα θυμήθηκα αυτές τις μέρες με τα γεγονότα γύρω από το θέμα των κεραιών (και όχι των κεραίων βέβαια, φίλοι δημοσιογράφοι). Και διερωτήθηκα με θλίψη: πόσοι στ΄ αλήθεια πολιτικοί μας έχουν την παιδεία και την ικανότητα γνώναι τα δέοντα και ερμηνεύσαι ταύτα. Και ακόμα, ποιος έχει την ικανότητα και το θάρρος να λέγει τα καίρια, δηλαδή τον κρίσιμο λόγο στην κρίσιμη στιγμή;

Δημοσιεύθηκε στον Φιλελεύθερο τον Ιούνιο του 2001