ΚΟΥΒΕΝΤΑ ΜΕ ΕΝΑ ΦΙΛΟ ΣΤΟ ΚΑΝΑΛΙ6-ΓΥΝΑΙΚΑ

                                                                      ΔΕΚΑΤΗ ΠΕΜΠΤΗ

Λέγαμε λοιπόν πως στα μέσα του 5ου αιώνα οι Αθηναίοι νοιώθουν ενοχή για τον αποκλεισμό της γυναίκας, κι αυτή την ενοχή τους την προβάλλουν στο δράμα, στο θέατρο, τραγωδία και κωμωδία.
Ιδιαίτερα αυτό γίνεται στο έργο του τραγικού στον οποίο θα ανατρέξουμε για να βρούμε τις γυναικείες μορφές, του Ευριπίδη. Όταν θέλει ο Ευριπίδης να μαστιγώσει τους Αθηναίους για το έγκλημα που διέπραξαν στην Μήλο, θα γράψει για την Τροία και τις Τρωάδες. Και θα βάλει στο στόμα μιας γυναίκας, μιας μη Ελληνίδας, της Εκάβης, την κραυγή μιας σύγχρονής του Αθηναίας: «Ω βάρβαρα εξευρόντες Έλληνες κακά» «Έλληνες, δηλαδή εσείς συμπολίτες μου Αθηναίοι, που επινοήσετε τέτοια βάρβαρα εγκλήματα».
Στον Ευριπίδη έχουμε πολλές γυναικείες μορφές, σε πρωτεύοντες αλλά και σε δευτερεύοντες ρόλους. Οι πιο πολλές τραγωδίες του έχουν γυναικείο όνομα. Και πολλές από τις ηρωίδες του έμειναν πρότυπα γυναικείων χαρακτήρων: Ιφιγένεια η εν Αυλίδι, Ιφιγένεια η εν Ταύροις, Ηλέκτρα, Μήδεια, Εκάβη, Ελένη, Άλκηστις, Φοίνισσες, Ικέτιδες, Τρωάδες. Πόσο εύκολα, λοιπόν, κατηγορούσαν οι παλιότεροι, αλλά και σημερινοί φαλλοκράτες, την αρχαία κοινωνία για μισογυνισμό, μια κοινωνία που δημιούργησε τέτοια δυναμικά, αιώνια γυναικεία πρότυπα!
Στα έργα του ο Ευριπίδης, με την μοναδική ειρωνεία του, παίρνει τη θέση της γυναίκας, και ραβδίζει τους σύγχρονούς του Αθηναίους για τις ιδέες τους και τη στάση του απέναντι στις γυναίκες. Επιχειρεί ο Ευριπίδης μια ανατροπή των παραδοσιακών ιδεών των συγχρόνων του Αθηναίων. Είναι, αγαπητοί ακροατές και ιδιαίτερα αγαπητές ακροάτριες, ένα φεμινιστικό κήρυγμα δυόμισι χιλιάδες χρόνια πριν! Και αυτό, από τον συγγραφέα ποιητή που έμεινε στην ιστορία ως μισογύνης!
Θα δούμε αυτή την ειρωνεία του κι αυτό το κατηγορώ του για την ανδροκρατούμενη κοινωνία των Αθηναίων, σε ένα περίφημο μονόλογο. Τον μονόλογο της Μήδειας από την ομώνυμη τραγωδία του.

                                                                           ΔΕΚΑΤΗ ΕΚΤΗ
Στη Μήδεια του Ευριπίδη έχουμε μια γενναία φωνή διαμαρτυρίας από μια ηρωίδα, τη Μήδεια. Σε ένα περίφημο μονόλογό της αναφέρεται στα προβλήματα που συναντούσε μια γυναίκα. Βέβαια το πρώτο που έχουμε να παρατηρήσουμε, είναι ότι πρόκειται για φανερό, και εσκεμμένο βέβαια εκ μέρους του ποιητή, αναχρονισμό. Μιλά για μια αρχόντισσα που έζησε πολλούς αιώνες πριν, σαν να είναι μια Αθηναία του πέμπτου αιώνα. Και μάλιστα όπως θα μιλούσε μια κοινή θνητή, όχι μια γυναίκα βασιλικής η αριστοκρατικής οικογένειας.
Στον αρχαίο τραγικό Ευριπίδη, σε όλα σχεδόν τα έργα του, έχουμε σημαντικές και σοφές γυναίκες. Κι αυτό είναι μια κριτική την στάσεως των Αθηναίων του 5ου αιώνα απέναντι στις γυναίκες. Και βέβαια δεν κάνει λόγο ο Ευριπίδης για πολιτικά δικαιώματα, όπως τα εννοούμε σήμερα. Κι αυτό είναι συχνά το λάθος μας, όπως είπα και στην αρχή: να κρίνουμε με τα σημερινά δεδομένα μιαν περασμένη εποχή.
Συγκρίνουμε με τα σημερινή αντίληψη περί πολιτικών δικαιωμάτων και γενικότερα περί ανθρωπίνων δικαιωμάτων, μια εποχή στην οποία ο μισός σχεδόν πληθυσμός των αρχαίων πόλεων-κρατών, αυτός των δούλων δεν είχε κανένα δικαίωμα. Ακόμα και ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού, των πολιτών, όπως οι μέτοικοι, δηλαδή μη Αθηναίοι στην καταγωγή, που ζούσαν για χρόνια πολλά στην Αθήνα, είχαν επιχειρήσεις, πλήρωναν φόρους, πήγαιναν στο στρατό, κι όμως είχαν περιορισμένα πολιτικά δικαιώματα. Κι είμαστε έτοιμοι να τα βάλουμε με τον Περικλή, ο οποίος στον περίφημο Επιτάφιό του λέει πως ο μεγαλύτερος έπαινος για μια γυναίκα είναι να μιλούν ελάχιστα γι’ αυτήν οι άντρες, είτε για επίκριση είτε για έπαινο, « καί ης αν επ’ ελάχιστον αρετής πέρι ή ψόγου εν τοις άρσεσι κλέος η». Και πολλοί παλαιότερα τόνισαν τη ρήση αυτή του Περικλή σαν απόδειξη του μισογυνισμού του μεγαλύτερου πολιτικού της αρχαιότητας και του αποκλεισμού των γυναικών από το κοινωνικό προσκήνιο. Όμως, ο λόγος εκείνος του Περικλή, ήταν ένας πολιτικός λόγος, μέσα σε συγκεκριμένες πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες. Όπως γράφει κι ο διάσημος Ελληνιστής Κίττο, αν ένας διάσημος σύγχρονος πολιτικός έλεγε ‘δεν θα ήθελα να ακούσω το όνομα μιας κυρίας να περιφέρεται στη κουβέντα στους δρόμους είτε για έπαινο είτε για κατηγορία’, αυτό θα ήταν ένδειξη περιφρόνησης και μισογυνισμού, ή σαν μια ένδειξη ενός, έστω παλαιομοδίτικου σεβασμού και εκτίμησης;»
Ή για να έρθουμε και στα δικά μας τώρα που διαβάζουμε κάποιους κείμενα όχι πολύ παλιών λογοτεχνών, όπως του Λιπέρτη, θα βγάλουμε παρόμοια συμπεράσματα. Για παράδειγμα, αν πάρουμε τους στίχους του από το ποίημα «παραγγιελλιά»:
Θέλω σε νάσαι νούσιμη με τσίππαν προκομμένη,
Να σαι βκιολέττα αντροπιαρκά στα φύλλα σου χωσμένη.... Να σε θωρούν τζιαι να δικλάς χαμαί να κοτσιηνίζεις....’
Θα ερμηνεύσουμε τους στίχους αυτούς ως ένα κήρυγμα του Λιπέρτη για κοινωνικό αποκλεισμό της γυναίκας, ή σαν δείγμα μισογυνισμού, από ένα Λιπέρτη που είπε τόσο τρυφερά λόγια αγάπης και θαυμασμού για την γυναίκα;

Για να επανέλθουμε στην αρχαία τραγωδία. Οι αρχαίοι τραγικοί, οι ιδέες τους, τα κηρύγματα τους, η φιλοσοφία τους, τα μηνύματα που θέλουν να δώσουν στους συγχρόνους τους είναι πολλά, ποικίλα και όχι σπάνια, αντιφατικά, έτσι που να προκαλούν μια σύγχυση στους μεταγενέστερους και τους σημερινούς μελετητές, αναγνώστες, θεατές. Γι’ αυτό άλλωστε υπάρχουν τόσες διαφορετικές ερμηνείες των αρχαίων τραγωδιών, ερμηνείες φιλολογικές, αλλά και σκηνοθετικές, θεατρικές. Αυτό ισχύει ειδικά για τον Ευριπίδη. Γι΄ αυτό έχουμε συνεχώς νέες αναγνώσεις των έργων του. Όμως θα απλοποιήσουμε τα πράγματα και πούμε πως ο Ευριπίδης χρησιμοποιεί γυναικείες μορφές, γυναικείους χαρακτήρες: Για να μαστιγώσει τους Αθηναίους για τη στάση τους απέναντι στη γυναίκα και τον ανδρικό ναρκισσισμό τους. Σ’ αυτό έχουμε τον περίφημο μονόλογο της Μήδειας.
Μονόλογος Μήδειας (Εὐριπίδου «Μήδεια»)
"Γυναίκες της Κορίνθου,
αυτό το ανέλπιστο κακό που με βρήκε
έχει κουρελιάσει την ψυχή μου
όλα τέλειωσαν πια για μένα κι αφού οι χαρές της ζωής μου
μακριά πετάξανε ο θάνατος θα είναι λύτρωση.
Γιατί, φίλες μου,
αυτός που ήταν, και το ξέρετε καλά, το μόνο στήριγμά μου,
ο άντρας μου, αποδείχθηκε κάκιστος.
Από όλα τα έμψυχα και λογικά όντα,
εμείς οι γυναίκες είμαστε το πιο δυστυχισμένο πλάσμα.
Εμείς, που πρέπει, δίνουμε ένα πλήθος από τα αγαθά μας,
να αγοράσουμε ένα σύζυγο
κι έτσι να πάρουμε ένα αφέντη για το σώμα μας.
Κι ενώ τούτο είναι κακό και ταπείνωση,
έχουμε ακόμα μια άλλη μεγάλη έγνοια
κι εδώ βασανίζεται των γυναικών η ψυχή:
αν θα μας τύχει ένας κακός ή ένας καλός άντρας.
Γιατί είναι, λέει, ντροπή για τη γυναίκα να χωρίσει,
κι ούτε μπορεί να πει όχι σε ό,τι ο σύζυγος ζητήσει.
Κι όταν έρθει στο καινούργιο σπίτι του άνδρα της,
με άλλες συνήθειες κι άλλους κανόνες,
πρέπει να έχει μαντική ικανότητα,
γιατί δεν τη δίδαξε κανείς στο πατρικό της σπίτι,
πώς να συμπεριφερθεί τον άντρα της.
Κι αν, παρ’ όλα αυτά, εκτελούμε σωστά τα καθήκοντά μας,
κι ο άντρας ζει μαζί μας
χωρίς να του είναι βάρος ο συζυγικός ζυγός,
η ζωή μας είναι αξιοζήλευτη.
Διαφορετικά, πρέπει να πεθάνουμε.
Όμως ο άντρας, όταν βαρεθεί να ζει μέσα στο σπίτι,
βγαίνει έξω, και με τους φίλους του και με άλλους ανθρώπους,
γαληνεύει, λέει, την ψυχή του.
Ενώ για μας είναι χρέος να βλέπουμε πάντα σε ένα άνθρωπο.
Κι ακούστε και το επιχείρημά τους:
Εμείς, λένε, ζούμε στο σπίτι μια ζωή χωρίς κινδύνους,
ενώ εκείνοι, οι άντρες, πάνε στο στρατό και στον πόλεμο.
Ανόητοι! Πόσο λανθασμένα σκέφτονται.
Θα προτιμούσα τρεις φορές να πάω στη μάχη,
παρά να γεννήσω μια φορά.
Όμως, ενώ σ’ αυτά είμαστε στην ίδια μοίρα,
τώρα εσείς κι εγώ δεν βρισκόμαστε στην ίδια κατάσταση.
Γιατί, εσύ είσαι την πόλη σου,
στου πατέρα σου τα σπίτια και ζεις και χαίρεσαι
στη συντροφιά των δικών σου ανθρώπων.
Όμως εγώ είμαι μόνη κι έρημη, χωρίς πατρίδα,
κλεμμένη από μια ξένη χώρα από τον άνδρα μου
που τώρα με αδικεί κατάφωρα
Και δεν έχω ούτε τη μάνα μου, ούτε αδελφό, ούτε άλλο συγγενή,
για να βρω λιμάνι και καταφύγιο από τη συμφορά που με βρήκε.
Έτσι, λοιπόν, αυτή τη χάρη ζητώ από σένα:
Αν βρω κάποιο τρόπο, αν σκεφτώ κι αποφασίσω κάτι
για να εκδικηθώ τον άντρα μου για το κακό που μου έκανε,
μαζί κι εκείνη και τον πατέρα της που την έδωσε για το γάμο,
να το κρατήσετε μυστικό.
Η γυναίκα σε όλα τα άλλα είναι ένα φοβισμένο πλάσμα,
αδύναμο σώμα κι ανήμπορο φονικό όπλο να αντικρίσει.
Όμως, αν προδοθεί στον έρωτα,
δεν υπάρχει νους πιο αιμοβόρος."

Σταχυολογήματα από την εκπομπή του Κωστή Κολώτα "Κουβέντα με ένα φίλο" στον ραδιοφωνικό σταθμό Κανάλι 6 της Λεμεσού. Ενότητα ΓΥΝΑΙΚΑ