Ο ΔΑΣΚΑΛΟΣ ΚΩΣΤΗΣ ΚΟΛΩΤΑΣ Η ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ





Τετάρτη 28 Απριλίου 2010

Η πόλις

Κάθε φορά που ακούει τη λέξη πόλις, έρχεται στο νου μου η φράση του Νικία που μας τη σώζει ο Θουκυδίδης: «άνδρες γαρ πόλεις και ου τείχη, ου νήες ανδρών κεναί». Οι άνθρωποι είναι οι πόλεις και όχι τα τείχη και τα πλοία, άδεια από ανθρώπους. Γύρω στον 8ο αιώνα προ Χριστού, η βασιλεία καταργείται σε όλες σχεδόν της πόλεις της Ελλάδας και επικρατεί η Αριστορκατία/Ολιγαρχία. Οι Ολίγοι, οι ευγενείς ή ευπατρίδες, αναλαμβάνουν την εξουσία. Και πριν το τέλος του αιώνα αρχίζει μια κοινωνική αναταραχή. Οι πολλοί, ο κοινός λαός, αρχίζουν αγώνες για πολιτικά δικαιώματα και συμμετοχή τη διακυβέρνηση. Αυτός ο αιώνας, ο 7ος και ο 6ος είναι από τους πιο σημαντικούς, του πιο γόνιμους, τους πιο κοσμοϊστορικούς για τον Ελληνικό χώρο αλλά και για τον κόσμο. Συνηθίσαμε να μιλάμε συνεχώς και να θαυμάζουμε τον 5ο αιώνα. Όμως ό,τι ανδρώθηκε και συνελήφθη και κυοφορήθηκε στους λεγόμενους αρχαϊκούς αιώνες. Και σ΄ αυτούς τους αιώνες διαμορφώθηκε και ολοκληρώθηκε αυτό που συνηθίσαμε να λέμε πόλις-κράτος. Ένας λανθασμένος όρος, που δεν αποδίδει καθόλου ή ακόμα και αποπροσανατολίζει. Πρώτο γιατί δίνει μεγάλη έμφαση στη λέξη κράτος. Κι αυτή η λέξη ‘κράτος» γεννάει και γεννούσε σε όλες τις εποχές στον απλό πολίτη, αρνητικά συναισθήματα, κάποια ή πολλά, αναλόγως των εποχών και των ιστορικών συνθηκών. Πολλές φορές θυμίζει καταπίεση και επέμβαση στη ζωή του πολίτη. Σήμερα θυμίζει φορολογίες, ή εξουσία, καμιά φορά αβάσταχτη και καταπιεστική. Κι ύστερα η πόλις προϋπήρχε του μεταγενέστερα καλά οργανωμένου κράτους.
Τελευταία διάβασα, γηράσκω γαρ αεί διδασκόμενος, ένα νέο όρο, «πολιάδα κοινότητα». Ένας όρος που τονίζει το αρχικό και βασικό κύτταρο, τον πυρήνα της πόλης, την κοινότητα. Μια κοινότητα ανθρώπων, μια κοινωνική, πολιτική, πολιτιστική κοινότητα. Κοινότητα στόχων και στοχασμών, κοινότητα οραμάτων, κοινότητα τρόπου ζωής, σκέψεως και πράξεως.
Όλοι οι ορισμοί της πόλης που έχουμε από την αρχαιότητα, όπως τους βρίσκουμε εκτός των άλλων κυρίως στον Αριστοτέλη χαρακτηρίζουν την πόλη ως «κοινωνία», «τέλεια και αυτάρκης κοινωνία» «κοινωνία αυτάρκης, σύνθετη από κώμες, που έχει σκοπό την επιβίωση και την ευζωΐαν των μελών της» «μια κοινωνία πολιτών ικανών να έχουν αυτάρκεια ζωής».
Δεν βρίσκουμε πουθενά ορισμό της πόλης ταύτιση της πόλης με το κράτος ή συσχετισμό κράτους και πόλης–οικισμού. Αλλά και τα αρχαία κράτη σπάνια ταυτίζονται πλήρως με μια συγκεκριμένη πόλη˙ τα πιο πολλά είναι μια πόλη-πυρήνας, κέντρο, και ένα αριθμός άλλων κοινοτήτων εκτός των τειχών. Υπήρχαν άλλωστε και κράτη που δεν είχαν καμιά πόλη, όπως την ξέρουμε, αλλά ένα αριθμό μικρές κώμες.
Είναι χαρακτηριστικό ότι όλοι οι κάτοικοι της Αττικής, είτε κάτω από την ακρόπολη ζούσαν, είτε στη μακρινή Ελευσίνα, ονομάζονται Αθηναίοι κι έτσι προσφωνούνται, «Ω άνδρες Αθηναίοι». Μέλη της μιας και αδιαίρετης πόλεως των Αθηνών. Κι αυτή η προσφώνηση, με το όνομα των πολιτών, κι όχι με το όνομα της πόλης, είναι η σταθερή και χαρακτηριστική αναφορά στα αρχαία κείμενα. Γράφουν οι αρχαίοι ιστορικοί «οι Αθηναίοι έπεμψαν πρέσβεις εις Κορινθίους, εις Μεγαρείς, εις Λακεδαιμονίους» και όχι «αι Αθήναι στην Κόρινθο, ή στα Μέγαρα, ή στη Σπάρτη. Η επικοινωνία είναι με τους ανθρώπους, και πόλη είναι οι άνθρωποι. Και είναι πάρα πολλά τα αποσπάσματα στο αρχαίο Ελληνικό δράμα, τραγωδία και κωμωδία, όπου γίνεται αυτή η ταύτιση της πόλης με τους πολίτες. Όταν ο ΧΟΡΟΣ στους Αχαρνής του Αριστοφάνη φωνάζει «Είδες, ω πάσα πόλι τον φρόνιμον άνδρα», είναι τους πολίτες που καλεί να δούνε και να καμαρώσουνε τον ήρωα, και μάλιστα σε μια πόλη που το ευσύνπτον μέγεθός της, επιτρέπει στο ΧΟΡΟ να καλεί προσωπικά την πάσαν πόλιν, δηλαδή όλους τους συμπολίτες του.
Γινόταν ήδη στην αρχαιότητα συζήτηση για τον ιδανικό μέγεθος και τον μέγιστο πληθυσμό μιας πόλης. Ο Πλάτων μιλά για μια ιδεώδη πόλη των 5000 κατοίκων. Κι ο Αριστοτέλης, μιλά πως μια πόλη δεν μπορεί να είναι πολύ μικρή, γιατί τότε δεν θα είναι αυτάρκης, ούτε πολύ μεγάλη, γιατί τότε δεν θα υπήρχε η επικοινωνία μεταξύ των πολιτών της και δεν θα μπορούσε να κυβερνηθεί σωστά. Μια πόλη των 100.000 κατοίκων είναι παράλογη, για τον Αριστοτέλη, μια πόλη του ενός εκατομμυρίου βέβαια είναι ανέκδοτο ή ουτοπία, με την πρωταρχική σημασία του όρου, δεν είναι πια τόπος, δεν είναι κόσμος αλλά χάος.
Ανάφερα ήδη τη λέξη αυτάρκης. Η αυτάρκεια ήταν μια αρετή στην οποία έδιναν πολύ σημασία οι αρχαίοι και που οι μεταγενέστεροι λίγο αντελήφθησαν. Αυτάρκεια και του ατόμου αλλά και της πολιάδας κοινότητας. Αυτάρκεια είναι το να έχει ένα άτομο ή μια κοινωνική ομάδα όλα όσα χρειάζεται και να μπορεί να ζει με αυτά που έχει. Και όχι μόνο όσον αφορά τα οικονομικά, γενικά τα υλικά αγαθά, αλλά και τα πνευματικά. Το κύριο χαρακτηριστικό της αρχαίας πόλης αλλά και η ανεπανάληπτη αρετή της, ήταν η αυτάρκεια αγαθών, όχι μόνο των αγαθών των απαραιτήτων προς το ζην, για την βιολογική επιβίωση, αλλά και αυτάρκεια πνευματικής τροφής, αυτάρκεια πολιτισμού. Οι σύγχρονες πόλεις και χώρες, ακόμα κι οι είναι μακράν του να είναι αυτάρκεις. Ένα μόνο παράδειγμα, ας κόψουν την παροχή πετρελαίου στην Ευρώπη, και όλο το κοινωνικό και οικονομικό οικοδόμημα της ή θαύμα, αν θέλετε, καταρρέει.
Ακόμα και αυτάρκεια θεών είχε η κάθε πόλης, είχε και θεούς δικούς της, ή τους πανελλήνιους θεούς τους λάτρευε και τους γιόρταζε με ένα ειδικό, τοπικό όνομα.
Η αρχαία πόλις ήταν τρόπος ζωής. Κι ο Περικλής στον Επιτάφιο Λόγο του, εξυμνώντας την πόλη των Αθηνών, αυτό τον τρόπο ζωής εξυμνεί. Κι όλα τα μέλη της πολιάδας κοινότητας των Αθηναίων, πολίτες και μη πολίτες, άνδρες και γυναίκες, πλούσιοι και πτωχοί, είχαν από τους πανάρχαιους χρόνους κοινά ήθη και έθιμα. Λάτρευαν κοινούς θεούς, πίστευαν σε κοινές παραδόσεις και δοξασίες, τελούσαν κοινές εορτές. Και, κάτι που ίσως δεν προσέχουμε, ακόμα και οι δούλοι συμμετείχαν στις γιορτές της πόλης. ιδιαίτερα στις γιορτές του Διόνυσου, του Ελευθερέως Διονύσου, που ελευθέρωνε τον άνθρωπο από την καθημερινή έγνοια, και ακόμα και τους δούλους, έστω προσωρινά, από τα δεσμά της δουλείας. Είναι η γνωστή η κλήση προς τους δούλους στο τέλος των Διονυσίων «θύραζε, Κάρες, ουκέτι Διονύσια», που υποδηλοί ότι κι οι δούλοι, βγαίνανε στους δρόμους, οι Αθηναίοι πολίτες, για να γιορτάσουν τα Διονύσια.
Το κράτος της Πόλεως των Αθηνών- εν αρχή ην η πόλις και μετά οργανώθηκε το κράτος. Τώρα εμείς ξεκινούμε ανάποδα. Υπάρχει το κράτος και καταδυναστεύει την πόλη, δηλαδή τους ανθρώπους, και καταστρέφει την πόλη, τα κτίσματα, το περιβάλλον. Τα λουλούδια στ’ ουρανού τα ξέφωτα. Τις ζεστές γωνιές και τις ανοιχτές αγκάλες. Τις μοσχοβόλες πεζούλες και τα ανθοφόρα πεζοδρόμια. Κι πάνω, στο ανθρώπινο ύψος, κι όχι σε ύψη πολλών ορόφων, του ανατολίτη ήλιου παραθύρια. Πού έκλεινα πολλές φορές στερήσεις και βάσανα, όμως έκλειναν κι ελπίδες και όνειρα. Σήμερα είναι τα σφαλιστά και κλείνουν ερμητικά τον μολυσμένο αέρα του κλιματισμού…
Πόλις μια ευρύτερη οικογένεια ή μια επέκταση της οικογένειας…
Κάτω από την ίδια κορυφογραμμή, στον ίδιο κάμπο, με θέα το ίδιο κομμάτι θάλασσας…
Θεμέλια ριζιμιά
Λιγότερα σκουπίδια, περισσότερα φεγγάρια…
Ευτυχισμένοι όσοι γεννηθήκαμε και περάσαμε τα δύσκολα, τα στερημένα, τις πιο πολλές φορές παιδικά χρόνια, σε μια πόλη ή σε μια κοινότητα, σε μια πολιάδα κοινότητα…
Άλλοτε η πόλη ήταν ένα ποίημα. Ένα ποίημα κι ένα δημιούργημα. Ένα δημιούργημα με τέχνη, με ευαισθησία, με πινελιές πολιτισμού και πνευματικότητας, με όνειρα και οράματα. Κι ήταν κοιτίδα ονείρων και οραμάτων. Η γειτονιά, τα σοκάκι, έστω τα στενοσόκακο, που χωρούσε μόλις ένα κάρο ή αργότερα ένα αυτοκίνητο, να περάσει. Χωρούσαν όμως πολλά όνειρα…
Πόλη ήταν ένα καλησπέρα το σούρουπο, την λυχναφή ώρα, όταν περνούσαμε με τα πόδια από τα στενά δρομάκια, και καλησπερίζαμε τους γείτονες που κάθονταν στο πεζοδρόμιο, μέσα στις μυρωδιές του γιασεμιού και των βασιλικών. Τώρα οι πόρτες, ακόμα και αυτές που ξέμειναν και ανοίγουν σε ένα δρόμο, κι όχι σε ένα μισοσκότεινο διάδρομο πολυκατοικίας, είναι κλειστές. Κι έγκλειστοι κι εγκλωβισμένοι πίσω τοις οι ένοικοι, βουβοί και συνήθως τρομαγμένοι, βλέπουν τηλεόραση. Δεν ακούνε, δεν μιλάνε, δεν επικοινωνούν. Απλά βλέπουν τηλεόραση…

Προτεινόμενοι τίτλοι της ομιλίας μου:
1. Οι πόλεις των Ελλήνων και της Ανατολής.
2. Η πόλις, ο πολίτης και ο πολιτισμός.
3. Η πόλις, μια αυτάρκεια ζωής και πολιτισμού.
4. Ανθρώπινες πόλεις ή πόλεις ανθρώπων.
5. Η κοινωνικότητα του Έλληνα και η πόλις.
6. Η παλιά πόλις, ένα ποίημα κι ένας πυρήνας πολιτισμού.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου